11 September 2001 is een dag om te herdenken, te herinneren. En daarin zijn we niet altijd even goed. Wie ons nu vraagt waar we waren toen beide vliegtuigen zich in de Twin Towers boorden, kan een aardig antwoord geven. Maar wat er precies gebeurde is vaak hopeloos vertekend door de vele herhalingen op televisie die zich in ons geheugen hebben genesteld. Die herhalingen slaan we vrijwel feilloos op, maar verdrukken wat we echt hebben gezien. Ons geheugen ’truukt’ ons en doet ons denken dat we alles live zagen. Zoals het eerste toestel (waar pas veel later beelden van zijn opgedoken).
Ons geheugen onthoudt heel erg goed, maar we lijden aan wat wijlen psycholoog Wagenaar source amnesia noemde. We vergeten hoe de beelden van een herinnering tot ons zijn gekomen. Is het een filmfragment, een foto of een verhaal dat je hoort? We zijn de bronvermelding vergeten op te slaan. Ons geheugen is een hele slechte promovendus die wel overneemt uit andere bronnen, maar zijn voetnoten niet op orde heeft. Da’s niet erg, want het functioneert. Maar als je gaat promoveren, is dat wel lastig.
We onthouden dus wel de beelden (denk nu NIET aan Barack Obama – kans is groot dat-ie toch even ‘in uw hoofd’ opplopt), maar niet de bron. Wagenaar vroeg bijvoorbeeld aan mensen te beschrijven hoe het El Al-toestel zich in de Bijlmerflat boorde. Mensen vertelde zeer gedetailleerd hoe het toestel in een wijde bocht, horizontaal met zijn neus eerst de flat ramde. Velen beschreven de ramp op dezelfde manier – op de foute manier.
Het toestel was niet in een zweefvlucht door de flat gegaan, maar recht, van boven naar benden, neergestort. Er zijn beelden van de ramp in het collectieve geheugen, maar in het echt zijn ze er nooit geweest. Het neerstorten is nooit gefilmd. Precies het omgekeerde gebeurt met 9/11. Die beelden zijn er wel – vaak live, vanuit zeer verschillende hoeken, en daarom hoeft niemand ze te beschrijven. We kunnen ze, tot in de eeuwigheid, terugkijken.
Internet Archive heeft een prachtig project gestart waarin we van minuut tot minuut de ingrijpende aanslag opnieuw kunnen zien. Understanding 9/11 is een verzameling beelden van toen, van het moment. Het is ontluisterend om te zien hoe de wereld werd verrast door het eerste toestel dat ons voorstellingsvermogen tartte en hoe snel diezelfde wereld wist dat het goed fout zat nadat het tweede toestel erachter aan kwam.
Het archief gaat niet alleen om de beelden van 9/11, maar om de context. In het archief veel materiaal van programma’s die niet werden onderbroken en programma’s die snel schakelden. Het is begrijpelijk en ontluisterend tegelijkertijd om journalisten, live op tv, te zien en horen zoeken naar informatie. Is dit een vreselijk ongeluk of aanslag? En als het besef neerdaalt dat, na het tweede toestel, hier sprake is van een aanslag zoeken ze opnieuw, nu naar een betekenis en duiding.
Understanding 9/11 ontsluit op een hele mooie en overzichtelijke manier uniek materiaal om bijvoorbeeld de vraag te beantwoorden waar Bush bleef (klopt het dat hij dagen op zich liet wachten met het geven van een verklaring?), hoe de GOP en Democraten reageerden, hoe de aanslagen werden geframed (was er wel sprake van één frame). Understanding 9/11 draagt ook bij aan de verwerking en verdient alleen daarom al navolging. Bijvoorbeeld in Londen, Madrid of Noorwegen. <<
